Paradijsvogel boven de Hoge Woerd

Na een roman over een zelfmoord (‘Een uur en achttien minuten’*, 2011) en een over een psychose (‘De eerste maandag van de maand’**, 2014) nu opnieuw een boek van de auteur (1983; muziekkenner en redacteur bij NRC) waarin een noodlottige gebeurtenis een cruciale rol speelt: de verdwijning en dood van de jonge Mattias, die samenwoonde met Amber, bij een boekingskantoor werkte en muziekgroepen begeleidde. In negen hoofdstukken treden tien personages op – met hun eigen wel en wee – die op een of andere manier iets – soms veel, soms bijna niets – met Mattias te maken hebben of hadden. Hun verhalen zijn met elkaar verbonden door terugkerende personages, liefhebberijen, thematiek en/of relaties. Het resultaat is een netwerk van verhalen rond de titelfiguur, geschreven in een directe, vlotte, gevarieerde en licht ironische stijl. Vooral de hoofdstukken ‘Riet en Hendrik’ (Mattias’ grootouders), ‘Nathan’ en ‘Kristianne’ (Mattias’ moeder) zijn uitschieters, evenals het slothoofdstuk ‘Amber’, waarin duidelijk wordt hoe Mattias aan zijn einde is gekomen. Fraai uitgegeven met voorin een foto van de auteur en achterin een ‘playlist’ die aansluit bij de hoofdstukken.

Essay over de moeder van de auteur en haar emancipatiestrijd. Ze werd geboren in het Turkse dorp Baltas. Door haar huwelijk belandt ze in de jaren tachtig in de Amsterdamse Bijlmermeer (Nederland), waar ze ten tijde van deze publicatie nog altijd woont en werkt. Het essay verscheen in het kader van de boekenweek 2019.

Na Kristallnacht 1938 besluiten de joodse ouders van Hannelore Klein uit Berlijn te emigreren. Met veel moeite krijgen ze een visum voor Cuba en vertrekken op 13 mei 1939, maar bij aankomst weigert Cuba de 937 joodse passagiers op te nemen. Als na wekenlang onderhandelen het schip moet terugkeren naar Europa, willen Frankrijk, België, Engeland en Nederland mensen opnemen. Het gezin Klein komt eerst terecht in Amsterdam, maar na de Duitse bezetting in Westerbork, tot juli 1942 vluchtelingenkamp voor Duitse joden dat valt onder Justitie. Daarna wordt het een nazi-kamp en vanaf 14 juli 1942 vinden er de beruchte dinsdagtransporten naar de vernietigingskampen plaats. Het gezin Klein gaat naar Auschwitz, Hannelore overleeft als enige. De auteur (1927-2015) schreef haar herinneringen in 1990 op om er vanaf te zijn, niet voor publicatie. Nu zijn ze gelukkig postuum alsnog uitgegeven. Goed geredigeerd, van noten, nawoord en familiefoto's voorzien door haar zoon, schrijver Arnon Grunberg, is dit boek moedig, ontroerend en belangrijk.

Een persoonlijk verhaal van presentatrice Dieuwertje Blok over de oorlogservaringen van haar Joodse moeder Henny Gazan, die tweeënhalf jaar ondergedoken zat en in die tijd een dagboek bijhield. Na het overlijden van haar moeder vinden Dieuwertje en haar zussen een dagboek: het vertelt het verhaal van een vrolijke, intelligente jonge meid, die om de haverklap verliefd was — maar die ook meer dan twee jaar haar huis niet kon verlaten. Door de dagboekfragmenten aan te vullen met brieven, herinneringen, anekdotes en historische context schetst Blok een ontroerend portret van een inmiddels bijna verdwenen generatie, en leert hierdoor zowel haar moeder als zichzelf steeds beter kennen. ‘Dragelijke lichtheid’ is toegankelijk en warm geschreven. Met historische foto’s in kleur en zwart-wit. Dieuwertje Blok (1957) is een Nederlandse televisie- en radiopresentator en actrice. Ze presenteerde onder meer voor de KRO, VARA en RTL, en NPO Radio 4 en is het gezicht van het Sinterklaasjournaal. ‘Dragelijke lichtheid’ is haar debuut.

Een vrouw maakt, om de dood van haar vader te verwerken, een reis door Frankrijk naar het idyllische plekje van haar jeugd, waar ze haar eerste vriendje had. De rivier staat symbool voor de tijd: ook wat geweest is, keert niet terug. Poëtisch en melancholiek geschreven roman met bespiegelingen over het leven. Veel informatie over de plekken die de hoofdpersoon in Frankrijk bezoekt. Joke Hermsen (1961) is filosofe en romanschrijfster. Voor lezers die houden van diepgang en voor francofielen.

Aan de hand van haar eigen familiegeschiedenis beschrijft journaliste Suzanna Jansen (1964) anderhalve eeuw Nederlandse armoede en wat daar aan gedaan werd, te beginnen met het heropvoedingexperiment in Veenhuizen in Drenthe. Jansen ontdekte dat haar overgrootmoeder in 1856 werd geboren in een van de drie grote gestichten in Veenhuizen. Hier probeerde men sinds 1823 wezen, landlopers, arme stadsgezinnen en andere arme sloebers via hard werken, tucht en orde her op te voeden tot nuttige, keurige burgers. Een goed en toegankelijk geschreven, heel boeiend en aangrijpend stuk sociale geschiedenis. Honderd jaar pogingen om de sociale onderklasse te verheffen is erin verbonden met de persoonlijke geschiedenis van een familie die hiermee van doen had, zich aan de ellende, de vernederingen en het onrecht wist te ontworstelen en 'van een dubbeltje een kwartje' werd. Met stamboom en twee katernen met zwart-witfoto's, uitgebreide bronvermelding en verantwoording van de illustraties. Volgens demograaf Carel Harmsen van het CBS heeft 'ten minste een op de zestien Nederlanders voorzaten die een heropvoeding hebben ondergaan in de Drentse paupergestichten van de negentiende eeuw'.

Amper voor te stellen nu, maar vóór de Tweede Wereldoorlog hadden de meeste Nederlanders nog nooit een 'zwarte' man in levende lijve ontmoet. Deze als roman verpakte biografie van Joseph Sylvester beschrijft het leven van een nomade uit het Caribisch gebied, die zich na jaren zwoegen in de Verenigde Staten en Parijs uiteindelijk in Hengelo vestigde. Sylvester was een geboren marktkoopman, die naam maakte met de verkoop van Babajaba Menthol-tandpasta. Hij 'leerde Nederland tanden poetsen'. Hij trouwde met een welgestelde Hengelose vrouw die hij in Amsterdam had leren kennen. Het doorzettingsvermogen en de daadkracht van deze man moeten de lezer van nu als bijna bovenmenselijk voorkomen. Mister Menthol en zijn tijdgenoten overleven de crisis, de bezetting, de zinloze bombardementen van Hengelo. Hij onder meer door een handel in dierenvellen en de steun van Hengeloërs die hem weten vrij te krijgen uit een interneringskamp voor buitenlanders. Het boek bevat veel foto's, afbeeldingen van Menthols advertenties en van officiële documenten. In 2010 kwam een tv-documentaire over Menthol uit. Met vaart geschreven documentaire roman waarvoor veel onderzoek is gedaan; de auteur houdt zich aan de feiten, verzon voornamelijk de dialogen. Prachtig tijdsdocument. Luchtig vormgegeven.

Twintig jaar geleden koos Gerrit voor de dood als uitweg uit zijn depressies. Hij liet zijn vrouw en twee jonge kinderen achter. Nu zit dochter Jennie met vragen en herinneringen. Ze gelooft niet dat haar vader zelfmoord pleegde. Zoon Max leeft met een onderdrukt trauma over het leven met een depressieve vader, zijn dood en de zorg voor hun moeder. Het gewroet van zijn zus haalt zijn leven overhoop. Ondertussen begint moeder te dementeren en wil Jennie haast maken om nog antwoorden te krijgen. Vader Gerrit kijkt toe en vindt er zelf ook wat van, maar niemand, behalve de lezer, hoort hem. Prachtig geconstrueerde roman over verlies, trauma en wat depressie en de dood doen met een gezin. Met soms bijna staccato geschreven situaties en gedachten wordt het gezin beschreven. Het laat zien hoe herinneringen door de tijd worden aangetast en hoe ieder gezinslid de gaten op eigen wijze invult. De overleden vader heeft ook een stem, wat zorgt voor een apart perspectief. Eerder werk van de schrijfster (1972) werd bekroond met de Frans Kellendonk-prijs en stond op de shortlist van de Libris-literatuurprijs.