Aleksandra

Met het afscheid van haar moeder, die zichzelf op 61-jarige leeftijd doodde, is voor haar dochter de noodzaak geboren het complexe, in raadselen gehulde verleden van haar moeder te ontrafelen. Ooit was haar moeder, die opgroeide in een kinderrijk en ogenschijnlijk gelukkig gezin, een veelbelovend kindsterretje. Vanaf het moment dat zich binnen dat gezin tragische maar onbespreekbare gebeurtenissen aandienen, ontwikkelt zij zich tot een breekbare, introverte, ontroostbare vrouw. Met een schrijnend gevoel van onmacht moet de dochter aanzien hoe de neergang zich voltrekt aan haar moeder, die lijdt aan een ernstige psychische stoornis. Autobiografische roman van de Franse auteur (1966), die onder het pseudoniem Lou Delvig debuteerde met 'Jours sans faim' (2001), waarnaar ze in haar jongste, veelvuldige bekroonde roman verwijst. Met de nodige prudentie en in een geserreerde stijl richt de dochter een indrukwekkend monument op voor haar moeder, dat in de fraaie Nederlandse vertaling voor een breed publiek toegankelijk is. Met enkele verklarende noten.

Aan de hand van haar eigen familiegeschiedenis beschrijft journaliste Suzanna Jansen (1964) anderhalve eeuw Nederlandse armoede en wat daar aan gedaan werd, te beginnen met het heropvoedingexperiment in Veenhuizen in Drenthe. Jansen ontdekte dat haar overgrootmoeder in 1856 werd geboren in een van de drie grote gestichten in Veenhuizen. Hier probeerde men sinds 1823 wezen, landlopers, arme stadsgezinnen en andere arme sloebers via hard werken, tucht en orde her op te voeden tot nuttige, keurige burgers. Een goed en toegankelijk geschreven, heel boeiend en aangrijpend stuk sociale geschiedenis. Honderd jaar pogingen om de sociale onderklasse te verheffen is erin verbonden met de persoonlijke geschiedenis van een familie die hiermee van doen had, zich aan de ellende, de vernederingen en het onrecht wist te ontworstelen en 'van een dubbeltje een kwartje' werd. Met stamboom en twee katernen met zwart-witfoto's, uitgebreide bronvermelding en verantwoording van de illustraties. Volgens demograaf Carel Harmsen van het CBS heeft 'ten minste een op de zestien Nederlanders voorzaten die een heropvoeding hebben ondergaan in de Drentse paupergestichten van de negentiende eeuw'.

Amper voor te stellen nu, maar vóór de Tweede Wereldoorlog hadden de meeste Nederlanders nog nooit een 'zwarte' man in levende lijve ontmoet. Deze als roman verpakte biografie van Joseph Sylvester beschrijft het leven van een nomade uit het Caribisch gebied, die zich na jaren zwoegen in de Verenigde Staten en Parijs uiteindelijk in Hengelo vestigde. Sylvester was een geboren marktkoopman, die naam maakte met de verkoop van Babajaba Menthol-tandpasta. Hij 'leerde Nederland tanden poetsen'. Hij trouwde met een welgestelde Hengelose vrouw die hij in Amsterdam had leren kennen. Het doorzettingsvermogen en de daadkracht van deze man moeten de lezer van nu als bijna bovenmenselijk voorkomen. Mister Menthol en zijn tijdgenoten overleven de crisis, de bezetting, de zinloze bombardementen van Hengelo. Hij onder meer door een handel in dierenvellen en de steun van Hengeloërs die hem weten vrij te krijgen uit een interneringskamp voor buitenlanders. Het boek bevat veel foto's, afbeeldingen van Menthols advertenties en van officiële documenten. In 2010 kwam een tv-documentaire over Menthol uit. Met vaart geschreven documentaire roman waarvoor veel onderzoek is gedaan; de auteur houdt zich aan de feiten, verzon voornamelijk de dialogen. Prachtig tijdsdocument. Luchtig vormgegeven.

De biografie van de in China beroemde gezusters Soong, geboren tussen 1889 en 1898 tegen het einde van het keizerrijk. De moderne Chinese geschiedenis is nauw vervlochten met hun levens. Ei-ling, Ching-ling en May-ling, dochters van de methodistenpredikant en ondernemer Charlie Soong uit Shanghai, waren in hun tijd een nieuw type Chinese vrouw; geëmancipeerd en opgeleid aan een Amerikaanse universiteit. De invloed van de zussen was echter afgeleid van de machtspositie van mannen. Vader Charlie steunde Sun Yat-sen, pionier van de revolutie die de monarchie omverwierp. Sun trouwde met Ching-ling, jongste zus May-ling werd de vrouw van diens opvolger Chiang Kai-shek, die zich later als nationalist afkeerde van het communisme. Oudste zus Ei-ling trouwde met een rijke zakenman en politicus. Als de moderne ‘prinsessen’ van China vertegenwoordigden ze de politieke scheuring in het land, leefden wisselend in luxe, maar ook in tijden van oorlog en geweld. De auteur werd bekend door haar familiegeschiedenis ‘Wilde zwanen’ (1991). Met landkaart, illustraties, literatuuropgave en register. Verzorgd uitgegeven, met drie fotokaternen..

Na haar boekenweekgeschenk 'Leon en Juliette' van 2020 ging Annejet verder op zoek naar de geschiedenis van de families Herckenrath en De Fremery in Monster, Nederland, in Charleston, South Carolina en San Francisco, Californië. Leon Herckenrath was de eerste Hollandse ondernemer, die het omstreeks 1830 in Charleston ging proberen, later gevolgd door zijn schoonzoon-koopman James de Fremery die rond 1850 in San Francisco zijn geluk beproefde en er tot grote welstand kwam. Bijzonder is de zwarte component in deze families als gevolg van de vrijmaking van de slavin en zijn latere vrouw Juliette door Leon in Charleston. Compleet met kaarten, stambomen, noten, literatuur, archieven en websites verhaalt Van der Zijl op de haar bekende levendige wijze over deze families, die naast grote voorspoed in de negentiende eeuw later ook achteruitgang kende. Uit familiearchieven zijn foto’s in kleur (katern) en in zwart-wit door het gehele boek opgenomen, dat een feest is om te lezen.

De ouders van de auteur zijn gescheiden, maar haar moeder is dat vergeten en haar vader ontkent het en zo komt het dat ze samen hun intrek nemen in het Bartholomeüs Gasthuis. Jannetje verwacht niet dat ze nog lang zullen leven en daarom gaat ze vaak bij hen langs. Maar onverwacht gaat het beter met ze, met als gevolg dat ze samen van alles ondernemen en er veel gepraat wordt. Jannetje blijft notities maken en steeds meer ziet ze dat er achter hun mislukte huwelijk een liefdesgeschiedenis schuilgaat. In dit vlotlezende boek beschrijft de auteur via gesprekken treffend het proces van ouder worden: hoe het is voor de oudere zelf, die het veelal ontkent en probeert zo veel mogelijk te blijven doen wat hij altijd al deed, en hoe het is voor de kinderen, die zich zorgen maken en proberen te doen wat het beste is voor de oudere. De worstelingen en problemen wat betreft geloof, zelfstandigheid, tijdgeest, gezondheid, e.d., die daarbij om de hoek komen kijken zullen voor velen herkenbaar zijn. Een mooi en openhartig portret van twee mensen die symbool staan voor een hele generatie. Los te lezen vervolg op 'De hemel bestaat niet'*, waarin de auteur de verhalen van haar ouders heeft vastgelegd.

‘Het leven zit gewoon in een hele hoop opzichten niet eerlijk in elkaar. We zijn wie en wat we zijn. Zo is het nu eenmaal’ (p. 181). Dat is in 1929 de boodschap van de dorpsdokter aan de veertienjarige Jane. Zij woont in Mississippi in een kleine plattelandsgemeenschap met strakke normen en waarden en uitgestippelde verwachtingspatronen. Daar zal Jane nooit aan kunnen voldoen. Of ze dat nu wil of niet, want Jane is anders. Jane heeft een geheim, is mysterieus. Er wordt wel over gefluisterd, maar het fijne weten de bewoners er niet van. De vrolijke, ondernemende Jane zal zelf haar toekomst moeten invullen, zelf de grenzen van haar mogelijkheden afbakenen. Een manier zoeken om met haar beperkingen te leven. Meedoen of zich afsluiten. Naar school gaan? Naar de dansavonden? Een partner? Prangende vragen. Zonder pasklare antwoorden. Tijdens de crisis van de jaren dertig. Met een vader aan de drank en een depressieve moeder. Met een zus die rigoureus alles inzet om vooruit te komen. Prachtige, aangrijpende, indringende, evocatieve tweede roman van de Amerikaanse auteur (1955) die terecht is onderscheiden (Harper Lee Award for Alabama’s Distinguished Writer of the Year, 2017). Mooi vertaald.

Jan Brokken (1949) is de veelgeprezen auteur van vele titels, vaak omschreven als literaire non-fictie. Zijn moeder Olga (1912-1983) en vader Han (1910-1988) kwamen in 1935 aan in Nederlands-Indië, waar zijn vader als predikant en theoloog op Celebes een speciale opdracht had tot studie van de Islam. Zij woonden in Makassar, waar zijn moeder de regionale talen Boeginees en Makassaars bestudeerde, het orgel bespeelde en naailes gaf. Brokkens verhaal is gebaseerd op 39 openhartige brieven van Olga aan haar zuster Nora in Nederland. Thema’s uit die brieven krijgen hoofdstukken in het boek, zoals Indonesische muziek, gamelan, talenstudie, Islam en inheemse cultuur. Maar het gaat ook over persoonlijke zorgen, zoals rond zwangerschap en de geboorte van haar twee zoons. Na de Japanse bezetting in 1942 worden Han en Olga met haar twee peuters apart geïnterneerd, onder ellendige omstandigheden. Zij overleven en repatriëren in 1947, voorgoed getekend door de Japanse jaren en de bloedige strijd daarna. Brokken heeft een mooi, inlevend portret geschetst van een gezin, waar het geluk tot een tragedie werd.